ارتباط غیر کلامی چیست؟
به همه پیام هایی که افراد افزون بر خود کلام، آنها را نیز مبادله می کنند ارتباطات غیرکلامی می گویند. به عبارت دیگر، پیام هایی را که با حالات بدن، طرز قرار گرفتن، راه رفتن، ایستادن، حالات چهره، لحن صدا و نوع پوشش و … به مخاطب منتقل می شود، ارتباطات غیرکلامی می گویند.
اگر بخواهید اهمیت ارتباط غیر کلامی برای شما ملموس تر شود، کافیست که به فیلم های هنرپیشه معروف چارلی چاپلین نگاهی بیندازید. این هنرپیشه بدون آنکه از ارتباط کلامی کمترین استفاده ای کند، با استفاده از کانال های ارتباط غیرکلامی حالات عشق، نفرت، تعجب، کنجکاوی، ترحم و …. را به مخاطب القاء نموده و او را می خنداند.

اهمیت حالات چهره
سخنور رومی، سیسرون[1] بیش از دو هزار سال پیش گفته است: «چهره تصویر روح است». منظور او این است که هیجان ها، احساسات و دیگر خصوصیات روحی و روانی انسان ها غالبا در چهره آن ها منعکس می شود[2].
تحقیقات اخیر نیز این مطلب را تائید می کنند. زیرا شش هیجان اصلی انسان (شامل: خشم، ترس، شادی، غم، تعجب، تنفر) از همان نخستین سالهای زندگی به وضوح در چهره او نمایان است.

قدرت حالات چهره
عضلات چهره به قدری پیچیده و قدرتمندند که بیش از هزار حالت ویژه را ترسیم می کنند. عمل این عضلات بسیار سریع و در لحظاتی پیوسته نشان داده می شوند. می توان گفت که گاه این عضلات بیش از هزار حالت را به طور متواتر در یک ساعت به نمایش می گذارند[3].
جالب است بدانید که حتی اگر شما حالت چهره هیجان خاصی را به خود بگیرید، اثر همان هیجان در شما ایجاد می شود! به عنوان مثال، اگر حالت چهره ترس را به خود بگیرید، اثر ترس در بدن شما ایجاد می شود. در پژوهشی؛ از شرکت کنندگان خواسته شد که حالت های مختلف را در چهره خود ایجاد کنند. در همین حال، واکنش های فیزیولوژیکی بدن آنها اندازه گیری شده و تجربه های هیجانی آنها نیز ثبت می شد. گزارشات نشان داد که حرکات مختلف چهره با تغییرات فیزیولوژیک همراه است. مثلا حالت چهره ترس، با ضربان قلب بالا و دوره های کوتاه بین دو نفس کشیدن همراه بود. در حالی که حالت چهره شادی، با ضربان قلب پائین و دوره های طولانی بین دو تنفس همراه می شد.
از آن گذشته، هرقدر شباهت حرکات چهره به حالات وابسته به هیجان های خاص بیشتر می شد، شرکت کنندگان تجربه آن هیجان را بیشتر گزارش می کردند.
این تحقیقات نشان دهنده اهمیت توجه انسان به حالت چهره ای که به خود گرفته و اثری که در نتیجه آن بر بدن او حاصل خواهد شد، خواهد بود.

قضاوت دیگران
باید توجه کردن که برای قضاوت حالت های هیجانی دیگران فقط نباید به حالات چهره آنان اکتفا نمود، بلکه وضعیت محیط، شناخت های قبلی و اطلاعات پیشین افراد از جمله اطلاعاتی است که باید برای تفسیر حالات چهره افراد مورد بررسی قرار گیرند. لذا اگر شما چهره کسی را غمگین دیدید، نباید سریعا بر او برچسب غمگینی بزنید، بلکه احتمال دارد حالت چهره او اینطور باشد.

لبخند، بهترین حالت چهره
بنابر آنچه گفته شد، می توان با نشاندن لبخندی بر لب، اثرات فیزیولوژیکی آن را در بدن خود ایجاد نمود و از اثرات هیجانی آن بهرمند شد. همچنین با تبسمی که بر لب دارید، مخاطب را تحریک و تشویق به ادامه ارتباط با خود می کنید. بنابراین؛ لبخند هم انرژی مثبت برای شما و هم برای مخاطبتان دارد.
رسول خدا صلی الله و علیه و آله بیش از همگان بر اثرات لبخند واقف بودند و بیش از همه از این مهارت در ارتباطات خود بهره می بردند و اهداف تربیتی و معنوی خویش را دنبال می نمودند.
لذا از ابودرداء نقل شده است که پیامبر اکرم صلی الله و علیه و آله هرگاه لب به سخن می گشودند، با لبخند همراه بود[4]. عبدالله بن حارث می گوید: «هیچکس را ندیدم که به اندازه رسول خدا صلی الله و علیه و آله لبخند بر لب داشته باشد».
اسلام برای بهرمندی انسان از اثرات مهم تبسم و لبخند در زندگی، در قالب حسنات و ثواب اخروی، تشویق به این عنصر مهم ارتباطی نموده است. از امام باقر علیه السلام نقل شده است که لبخند مرد به چهره برادرش حسنه است[5].

پی نوشت
[1] Siseron
[2] محمدرضا سالاری فر و دیگران، روانشناسی اجتماعی، ص 29.
[3] علی اکبر فرهنگی، ارتباطات انسانی، ص 291.
[4] کان رسول الله اذا حدثَ بحدیثٍ تبسم فی حدیثه (حسن بن فضل طبرسی، مکارم الاخلاق، ج 1، ص 58)
[5] تبسم الرجل الی وجه اخیه حسنة. (محمدبن یعقوب کلینی، اصول کافی، ج 2، ص 188).
منابع
سالاری فر ، محمدرضا و دیگران، روانشناسی اجتماعی، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، 1393.
فرهنگی ، علی اکبر ، ارتباطات انسانی، تهران: تهران تایمز، 1373.
کلینی، محمد بن یعقوب، اصول کافی، ج 2 ، تهران: دارالکتب اسلامی، 1365.
طبرسی، حسن بن فضل، مکارم الاخلاق، ج 1 ، قم: شریف رضی، 1370.